Bức tranh định mệnh 

Nhóm Tiền Raphael do John Everett Millais, Dante Gabriel Rossetti và William Holman Hunt lập vào năm 1848. Đó là một nhóm bí mật gồm 7 nghệ sĩ, nhà thơ người Anh được nhà phê bình nghệ thuật John Ruskin truyền cảm hứng. Họ muốn tìm về nghệ thuật trước thời Phục hưng, trước thời của họa sĩ Raphael. Các tác phẩm giàu chi tiết, gắn liền với lịch sử và thần thoại, đồng thời quảng bá văn hóa Trung cổ.

Một trong những tác phẩm kinh điển của các nghệ sĩ Tiền Raphael là Opheliado John Everett Millais hoàn thành năm 1852. Người mẫu trong bức tranh chính là Lizzie. 

Bức Ophelialấy cảm hứng từ nhân vật cùng tên trong vở kịch Hamletcủa Shakespeare. Ophelia thất vọng khi thấy người yêu là Hamlet bị điên và cha chết đầy bí ẩn nên cô mất trí, đi lang thang và cuối cùng chết giữa dòng nước. 

Theo tạp chí Barnebys, để làm mẫu, Lizzie nằm trong bồn tắm chứa đầy nước vào mùa đông. Họa sĩ đặt đèn dầu dưới bồn để giữ ấm nước nhưng đèn dần tắt. Sau thời gian dài ngâm mình trong nước lạnh, Lizzie bị viêm phổi và bắt đầu dùng thuốc phiện để giảm đau.

Khi tác phẩm hoàn thành, Lizzie trở nên nổi tiếng và có nhiều nghệ sĩ muốn làm việc với cô. Cô quyết định hợp tác với Dante Gabriel Rossetti nhưng ông không thích tất cả chú ý mà cô nhận được từ những người khác. Do đó, Lizzie trở thành mẫu độc quyền của Rossetti. Trong mắt họa sĩ người Anh, Lizzie là cô gái lý tưởng: xinh đẹp, học thức và có đức tin.  

Mối tình bế tắc 

Rossetti và Lizzie thành đôi nhưng mối quan hệ của họ luôn gặp sóng gió. Thời gian đính hôn kéo dài 10 năm khi Rossetti từ chối ấn định ngày cưới vì lo lắng trước phản ứng dữ dội từ gia đình nổi tiếng của mình. Trong những năm tháng đó, Rossetti có thêm nhiều cuộc tình khiến Lizzie đau khổ và nghiện thuốc phiện nặng hơn. 

Dù vậy, nhờ Rossetti giúp đỡ, Lizzie bắt đầu học vẽ và trở thành một họa sĩ, nhà thơ. John Ruskin ca ngợi Lizzie là một tài năng và cô cũng là nữ nghệ sĩ duy nhất tại triển lãm Tiền Raphael ở London năm 1857. Sau đó, cô chuyển đến Sheffield, tiếp tục sáng tác nghệ thuật. 

Đầu năm 1860, sức khỏe của Lizzie ngày càng xấu đi. Khi biết chuyện, Rossetti lập tức tổ chức lễ cưới với cô. Lúc này, Lizzie yếu đến mức được bế đến nhà thờ để dự đám cưới của chính mình. Một năm sau đám cưới, cô có thai nhưng bị sảy và trở nên trầm cảm. Cùng năm đó, cô có thai lần hai. Tới tháng 2/1862, Lizzie tự sát ở tuổi 33. 

Chính Rossetti là người phát hiện ra vợ nằm vô hồn trên giường. Bên cạnh cô là chai thuốc phiện và mảnh giấy yêu cầu ông chăm sóc em trai của cô. 

Khi chôn cất Lizzie, Rossetti đặt bản sao duy nhất những bài thơ của ông vào quan tài của cô. Sau 7 năm, Rossetti trở nên bất ổn và nhờ bạn khai quật mộ của vợ và lấy lại tập thơ. Người bạn sau đó kể cho Rossetti rằng thi thể của Lizzie đã được bảo quản tốt, mái tóc màu đồng của cô phủ kín quan tài. 

Cái chết liên quan tới màu vẽ của danh họa Caravaggio khi 39 tuổi

Bằng thủ pháp liên văn bản, rất nhiều mảnh ghép vừa mang tính độc lập vừa tạo được sự gắn kết với toàn cục: vụ cảm tử quân triều đình Huế xâm nhập Tòa khâm sứ Pháp tìm hủy văn bản điều ước bất lợi trước khi nó được đưa về Paris mở ra cái nhìn bi tráng về chiến tranh Việt-Pháp; hình ảnh cô đào Bắc kỳ ôm cây đàn đáy theo đoàn di cư vào Nam tìm cha đủ soi rọi cả cuộc phân cắt đất nước sau Hiệp định Geneve; thiên phóng sự truyền hình của một nhà báo trẻ lập tức đưa người đọc vào điểm nóng thời sự Biển Đông, cuộc khởi nghĩa Duy Tân…

Lịch sử, chiến tranh, thiên nhiên, tình yêu, cái chết… là những “chủ đề vĩnh cửu” của văn học nhân loại. Câu chuyện Trong vô tậntrải dài suốt thế kỉ XX đến thập niên thứ hai của thế kỉ XXI. Suốt 120 năm đó, Việt Nam đã phải trải qua nhiều biến động, nhiều đổi thay.

Giữa bộn bề của chiến tranh, mưu kế, hiểm nguy và cái chết, vẫn hiện lên một không gian xứ Huế đắm mình trong cỏ cây hoa lá và dòng sông, bến nước, con đò. Thiên nhiên như một nhân vật đặc biệt có thể xoa dịu vết thương đời, vết thương lòng. Thiên nhiên còn là nơi chốn níu chân người tha phương quay về.

Chỉ với trên 200 trang, cuốn tiểu thuyết Trong vô tậnchứa đựng nhiều mảnh đời, nhiều sự kiện lịch sử và tất cả đều tập trung cho một chủ đề lớn: Kết nối quá khứ như là một hành động để hoàn thiện bản thân trong hiện tại.

Giải thưởng Văn học ASEAN 2021 là sự kiện văn học do Hoàng gia Thái Lan tổ chức, thời gian qua có sự đình hoãn do đại dịch Covid 19. Năm 2023, Công chúa thứ hai của Quốc vương Thái Lan là Sirivannavari Nariratana Rajakanya thay mặt Hoàng gia chủ trì lễ trao giải và trực tiếp tặng thưởng cho các nhà văn thuộc 10 nước (Brunei, Cambodia, Indonesia, Lào, Malaysia, Myanmar, Philippines, Singapore, Thái Lan và Việt Nam).

Trả lời phỏng vấn tại Lễ trao Giải thưởng Văn học ASEAN 2021, nhà văn Vĩnh Quyền cho biết, văn học là phương tiện giao lưu văn hóa tuyệt vời. Điều này nhằm góp phần làm thay đổi một thực trạng đã tồn tại hàng thế kỷ: người Đông Nam Á am hiểu lịch sử, văn hóa và thời sự của các nước phương Tây hơn là các nước láng giềng. Ngoại trừ Philippines và Singapore đã có truyền thống sáng tác và xuất bản Anh ngữ, ở các nước còn lại, số lượng tác phẩm được chuyển ngữ rất khiêm tốn.

Các dịch giả, NXB Đông Nam Á cho rằng văn học các nước trong khu vực chưa xứng đáng để dịch và giới thiệu, lại thêm thực tế thị phần này còn rất nhỏ trong thị trường sách. Điều đó khiến nhiều nhà văn, nhà nghiên cứu văn học và những bạn đọc Đông Nam Á nếu muốn tìm hiểu văn học của nhau cũng không dễ.

“Tôi ao ước các tác phẩm được trao giải từ năm 1979 đến nay sẽ được tổ chức thành một Tủ sách Văn chương Đông Nam Á, tuyển dịch sang tiếng Anh, xuất bản và giới thiệu trong khu vực cũng như thế giới”, nhà văn Vĩnh Quyền bày tỏ.

Nhà văn Vĩnh Quyền là tác giả cuốn sách Debris of Debris, tiểu thuyết về thời hậu chiến Việt Nam, xuất bản tại Mỹ năm 2009 và tại Anh năm 2014, lưu trữ tại Thư viện Quốc hội Hoa Kỳ. Bản tiếng Việt Mảnh vỡ của mảnh vỡ đoạt Giải Nhì (không có Giải Nhất) Cuộc thi tiểu thuyết 2011-2015 của Hội Nhà văn Việt Nam.

Một số tác phẩm của ông: Sói hoàng hôn (The Dusk Wolf), Chiều hoang đường đứt gãy(NXB Trẻ 2013); các tiểu thuyết: Vầng trăng ban ngày, Mạch nước trong, Trước rạng đông; các tập truyện ngắn: Người tử tù không chết, Người vẽ chân dung thế gian, Màu da thượng đế…

Kiên về nhà sau khi nhận tin bố đột ngột qua đời. Không ai trong gia đình cho Kiên lời giải thích về cái chết của bố. Kiên trách người lớn đã giấu sự thật, lừa dối mình.

Đến khi giam mình trong studio của bố, đặt mình vào không gian gần với bố hơn, quay ngược về quá khứ, Kiên dần tìm ra nguyên nhân cái chết bí ẩn của ông – một nghệ sĩ điêu khắc.

Những bí ẩn dần được hé lộ. Kiên nhận ra không phải ai trong quá khứ cũng được hạnh phúc, được sống như mình muốn, được thỏa mãn khao khát của tâm hồn. Mỗi khát khao, lựa chọn trong họ đều bị chi phối bởi một mạng lưới chằng chịt các trách nhiệm. Để rồi, mỗi người đều do dự, ngập ngừng, luôn tính toán để đưa ra sự lựa chọn. 

Vở diễn kết thúc bằng câu Kiên thốt lên: “Con thương bố, mẹ”. Đúng vậy, chỉ có thể là “Thương”. Chỉ khi tất cả mọi người cùng dành tình thương cho nhau thì con người sẽ dễ dàng vượt lên những trở ngại của bản thân.

Bóng rối chắc chắn thoả mãn đam mê làm nghề, được sáng tạo của cả tác giả kịch bản và đạo diễn dù không phải là vở diễn có thể “ăn khách”. 

Đạo diễn, NSƯT Tạ Tuấn Minh tài tình sử dụng nhiều thủ pháp sân khấu từ âm thanh, ánh sáng, biểu diễn hình thể của diễn viên. Anh chọn cái kết mở để mỗi khán giả tự suy nghĩ về tình huống tiếp theo của kịch.

Gần 20 phút đầu tiên của vở kịch không hề dễ xem, dễ hiểu. Câu chuyện kịch diễn biến phức tạp, đảo lộn trình tự không gian và thời gian. Vì thế, người xem luôn phải tò mò để cố ngồi tới tận cùng, để hiểu được dụng ý mà tác giả muốn truyền tải. Và rồi, cùng đi qua những giây phút nghẹt thở, với diễn biến tâm lý nhân vật rất nặng nề, sau đó vỡ oà, mỉm cười với điều bí mật mà chính bản thân tìm ra.

Vở kịch có nhiều lớp, nhiều tầng, nhiều luồng đan nhau một cách không rào đón, bà ngoại (NSND Lan Hương) và dượng "hói" (NSND Việt Thắng) chưa ra thì bà nội (Thanh Hường) và Linh (Minh Thu) đã vào, giống như nhiều cảnh đồng hiện. Không phân chia thời gian, hay không có luồng thời gian chạy tuần tự, các sự kiện quá khứ - hiện tại, mơ - thực, suy tưởng - thực tế đan xen nhau.

Các lớp của Bóng rốithoạt đầu tưởng như phức tạp nhưng nếu bóc dần, cốt lõi là những số phận loay hoay muốn tự thoát ra những nỗi ám ảnh tự thân mà không dám. Ước mơ của họ vẫn chỉ là đi trên con thuyền đến “Hòn đảo giải thoát”, từ đầu vở đến cuối vẫn là hình ảnh các con rối chèo thuyền. 

Các nhân vật có thể cùng nói hay nói lần lượt, có thể xuất hiện lảng vảng ở trên sân khấu nhưng không hề liên quan vì mỗi người ở một nơi khác nhau, thời gian khác nhau. 

Tiêu đề là Bóng rối nhưng vở kịch xuất hiện rất ít hình ảnh bóng rối. Nó chỉ có mặt như các hình ảnh hiện ra từ dòng chảy vô thức, một cảnh nào đó trong mơ hay một thế giới đồng hiện với cuộc sống mà mắt không nhìn thấy được. Các bóng rối cho xem những gì diễn ra trong vô thức, những suy đoán, nhận định, cảm xúc tự phát. 

Tác giả kịch bản Vũ Hoàng Hoa sống ở Sydney (Australia), mất 3 năm để hoàn thành Bóng rối. Tháng 5/2023, Bóng rốiđã lọt vào danh sách 5 vở được đề cử Giải thưởng Patrick White của Nhà hát Sydney - một trong những giải thưởng quan trọng nhất của sân khấu Australia; lọt danh sách 25 vở kịch hấp dẫn nhất trong số 144 vở tham gia Giải thưởng Kịch bản mới của Nhà hát Griffin.

Jonathan Ware - người phụ trách sản xuất các tác phẩm mới của Nhà hát Sydney - đã viết: “Vở kịch Bóng rối thật đẹp, chúng tôi rất ấn tượng bởi tham vọng và tính sân khấu hoành tráng của tác phẩm”. 

Vũ Hoàng Hoa cho biết, Julian Larnach - người phụ trách kịch bản của Nhà hát Griffin - đã mời chị đến trò chuyện về kịchBóng rối.Sau đó, Larnach viết trong thư giới thiệu chị với Giám đốc Trung tâm nghệ thuật và biểu diễn đương đại châu Á Tessa với những dòng ưu ái: “Vở kịch Bóng rốilà một thiền định sâu sắc về nỗi đau gia đình với một sân khấu xen kẽ ảo mộng rất linh động và nên thơ”.

Bóng rốicó sự tham gia của NSND Lan Hương (vai bà ngoại), NSND Việt Thắng (vai dượng hói), Khuất Quỳnh Hoa (vai Hồng, mẹ Kiên), Nguyễn Vũ (vai Duy, bố Kiên), Thế Nguyên (vai Cedric), La Thiên (vai Kiên), Thanh Hường (vai bà nội), Minh Thu (vai Linh), Thảo Trang (vai Bi - Kiên lúc bé), Vũ Tuấn (vai Baku)…

Bóng rốisẽ được Nhà hát Kịch Việt Nam chính thức công diễn vào ngày 20, 21, 23/11.