“Theo quan điểm cá nhân của tôi, cái gì cũng có tính 2 mặt. Ngay cả phim ảnh, ca nhạc, hay rộng hơn là Internet cũng vậy, sử dụng quá nhiều cũng không tốt, cũng có những nội dung không tốt xen lẫn với các nội dung sáng tạo, tích cực, lành mạnh.... Nhưng nếu nhìn nhận một cách tích cực và hợp xu hướng hơn, ngành game là 1 ngành công nghiệp trí tuệ, có sức sáng tạo cao, là nơi áp dụng những công nghệ mới nhất, tiên tiên nhất trước khi đưa vào cuộc sống (công nghệ chuỗi khối blockchain, công nghệ thực tế ảo VR, công nghệ học tập ảo,…), là nơi giúp đỡ con người giải toả stress, là thể thao điện tử - bộ môn đã được Uỷ ban Olympic công nhận”, ông Lã Xuân Thắng chia sẻ.

Ông Thắng phân tích tiếp, các doanh nghiệp sản xuất kinh doanh trò chơi trực tuyến ở Việt Nam đang chịu sự cạnh tranh không lành mạnh từ các công ty nước ngoài. Trên thực tế, tại Việt Nam, kinh doanh trò chơi điện tử trực tuyến là 1 ngành kinh doanh có điều kiện. Tất cả các game muốn kinh doanh đều phải được thẩm định nội dung bởi cơ quan quản lý Nhà nước chuyên ngành. Bên cạnh việc phải đảm bảo các yêu cầu về yếu tố nội dung, trò chơi trực tuyến khi đưa ra thị trường luôn có sự phân loại độ tuổi rất rõ ràng và khuyến cáo người dùng trước khi sử dụng. Hầu hết những nội dung không lành mạnh, lệch chuẩn đều đến từ các game được phát hành trái phép trên lãnh thổ Việt Nam. Những game này không bị quản lý bởi các cơ quan quản lý chuyên ngành, đồng thời cũng không đóng bất cứ khoản thuế nào cho Nhà nước Việt Nam.

Hiện các doanh nghiệp Việt Nam đang thực hiện đầy đủ các nghĩa vụ với Nhà nước, phải cạnh tranh với những doanh nghiệp nước ngoài không phải thực hiện bất cứ nghĩa vụ nào. Đây là một trong những nguyên nhân dẫn đến việc chỉ còn khoảng 15% số doanh nghiệp game Việt Nam đã đăng ký còn hoạt động. 85% đã ngừng hoặc chuyển hoạt động ra nước ngoài để được hưởng các cơ chế ưu đãi toàn diện từ thủ tục, hạ tầng cho đến thuế suất.

“Nếu chồng thêm thuế tiêu thụ đặc biệt, doanh nghiệp Việt Nam sẽ mất hoàn toàn khả năng cạnh tranh trên chính sân nhà. Thị phần sẽ thuộc về các sản phẩm lậu, không phép và dẫn đến công tác quản lý về nội dung, văn hoá, tài chính,… sẽ trở nên rất nặng nề”, ông Thắng nhấn mạnh.

Doanh nghiệp game Việt đã phải bán mình cho doanh nghiệp ngoại 

Ở góc độ đại diện liên minh các nhà sản xuất và phát hành game Việt Nam, ông Nguyễn Trọng Nghĩa cho biết, ngành game có nhiều tiềm năng, được rất nhiều quốc gia trên thế giới coi là một trong những trụ cột của kinh tế số. Việt Nam có nhiều tiềm năng để phát triển ngành game, tuy nhiên phải đối mặt với nhiều định kiến, chưa thực sự được khuyến khích phát triển. Vì vậy, doanh nghiệp trong nước gặp nhiều khó khăn và có tốc độ phát triển còn hạn chế.

“Nhiều năm, doanh nghiệp phát triển game nội địa phải chịu sự cạnh tranh cực kỳ gay gắt từ các tập đoàn game và công nghệ toàn cầu, và dần mất đi sức cạnh tranh ngay trên chính sân nhà. Thực tế là theo thống kê của Cục Phát thanh truyền hình và Thông tin điện tử (Bộ TT&TT) thì có không đến 20 doanh nghiệp Game Việt Nam đang còn hoạt động thường xuyên trên tổng số hơn 200 doanh nghiệp đã đăng ký. Bên cạnh việc nhiều doanh nghiệp Việt rời bỏ thị trường thì cũng có nhiều doanh nghiệp phải đang dần bán mình cho các công ty nước ngoài”, ông Nguyễn Trọng Nghĩa nói.

Ông Nguyễn Trọng Nghĩa dẫn chứng thống kê của Newzoo, tại thị trường Việt Nam năm 2022, dù thị trường tiềm năng, nhưng tổng doanh thu của các doanh nghiệp có nguồn gốc nội địa chỉ chiếm khoảng 22%, phần còn lại thuộc về các doanh nghiệp có nguồn gốc nước ngoài.

“Hiện nay môi trường kinh doanh của ngành game trong nước chưa nhận được sự hỗ trợ cần thiết, nếu so sánh với chính sách phát triển ươm mầm, hỗ trợ doanh nghiệp, thu hút đầu tư nước ngoài của các nước phát triển, hay thậm chí là của các quốc gia trong khu vực như Thái Lan, Indonesia, Philippines. Điều này dẫn đến thực trạng, không ít doanh nghiệp có chủ yếu là nhân sự là người Việt, thành công ở Việt Nam và cả thị trường nước ngoài, nhưng lại được khai sinh ở một quốc gia khác, như Singapore”, ông Nguyễn Trọng Nghĩa nói.

Ông Nguyễn Trọng Nghĩa phân tích tiếp, hiện chưa có bất cứ quốc gia, vùng lãnh thổ nào trên thế giới áp dụng thuế tiêu thụ đặc biệt cho ngành game. Một số nước áp dụng cơ chế kiểm soát về nội dung hoặc cơ chế kiểm soát thời gian chơi game tương tự như Việt Nam, điển hình là Trung Quốc, Hàn Quốc chứ công cụ thuế thì chưa có tiền lệ.

Với những phân tích trên đây, Liên minh Game đại diện cho các doanh nghiệp làm game Việt Nam gửi đến thông điệp rằng, thị trường game ở Việt Nam tuy đang phát triển, nhưng doanh nghiệp trong nước còn gặp nhiều khó khăn khi phải cạnh tranh với doanh nghiệp nước ngoài, và cạnh tranh với cả chính sách hỗ trợ của các quốc gia trong khu vực. Do đó, Liên minh kiến nghị trò chơi trực tuyến sẽ không bị đưa vào danh mục đối tượng chịu thuế tiêu thụ đặc biệt.

Tại hội thảo này, ông Trần Phương Huy, Giám đốc VTC Intecom cho biết, nếu đánh thuế tiêu thụ đặc biệt doanh nghiệp như VTC sẽ “chết” trên sân nhà. Nhà nước có thể quản lý game online qua mã định danh điện tử như một số nước như Trung Quốc đang làm chứ không phải dùng chính sách thuế nhắm vào doanh nghiệp game online. Ông Trần Phương Huy cũng đề xuất không đánh thuế tiêu thụ đặc biệt.

Đồng tình với quan điểm trên, bà Nguyễn Thị Dung, đại diện Soha Game chia sẻ tiếp, luật thuế tiêu thụ đặc biệt để bảo vệ trẻ em và người dùng game online vì lý do sức khỏe. Mục tiêu này đúng đắn, nhưng giải pháp không hề giải quyết được vấn đề mà luật này nhắm đến. Nếu áp thuế với doanh nghiệp trong nước, với doanh nghiệp non trẻ thì sao những doanh nghiệp này có thể sống nổi. Bên cạnh đó, doanh nghiệp trong nước đang phải cạnh tranh với doanh nghiệp game nước ngoài. 

Như vậy, nếu áp thuế tiêu thụ đặc biệt thì thị trường game sẽ nằm trong tay nước ngoài và game lậu. Trong khi đó, những nước xung quanh như Singapore có ưu đãi thuế với những doanh nghiệp game. Bà Nguyễn Thị Dung đặt câu hỏi “Ngành game Việt Nam đã có 1 Nguyễn Hà Đông, nhưng sau đó bạn Nguyễn Hà Đông đi đâu mặc dù bạn vẫn làm game? Phải chăng những người làm game, doanh nghiệp game phải ra nước ngoài để phát triển?”.

Tại hội thảo này, ông Nguyễn Việt Long, đại diện Bộ Lao động Thương binh xã hội, cho rằng sở cứ mà Bộ Tài chính đưa ra chưa đủ thuyết phục về ảnh hưởng xã hội của game để áp thuế tiêu thụ đặc biệt. Công nghiệp game đang tạo ra nhiều việc làm và thúc đẩy phát triển kinh tế số. Đại diện Bộ Lao động Thương binh xã hội cũng kiến nghị Bộ Tài chính xem xét lại việc áp thuế với game online.

Bộ Tài chính quyết áp thuế tiêu thụ đặc biệt game online

Đồng tình với quan điểm này, ông Lê Xuân Hòa, Phó Chủ tịch Vinasa cho biết, có khá nhiều doanh nghiệp game khá thành công nhưng  buộc phải chuyển sang nước ngoài chứ không cung cấp tại Việt Nam; đây cũng là vấn đề lớn đặt ra với các nhà hoạch định chính sách. 

Ông Lê Xuân Hòa phân tích, game online là hội tụ của nhiều ngành công nghệ cao gồm phần mềm, nội dung số, công nghệ phần cứng, các công nghệ mới… Sự phát triển của game online cũng là thúc đẩy sự phát triển công nghệ số. Game online là ngành kinh tế số và Việt Nam có cơ hội thúc đẩy phát triển công nghệ cao; nhiều quốc gia cho rằng, đây là ngành mũi nhọn, các nhà sáng tạo game online  được xem như nghệ sỹ. 

“Game không phép, game xấu đang tạo ra các ảnh hưởng xấu vẫn hoạt động tại Việt Nam và làm ảnh hưởng đến các game tốt được cấp phép. Nếu tiếp tục chịu thêm thuế tiêu thụ đặc biệt thì thị trường game tốt sẽ bị thu hẹp, giống như chúng ta bảo hộ ngược, tạo điều kiện cho game xấu, game lậu có mảnh đất màu mỡ phát triển. Như vậy, vô hình chung tiếp tục đẩy nhà phát hành game Việt chuyển hướng ra nước ngoài để hưởng ưu đãi. Hiện nay, ngành công nghệ số đang được ưu đãi để thúc đẩy phát triển. Đề xuất thuế này đang hạn chế ngành game, nên không đồng bộ với chính sách của Đảng và Nhà nước và không đồng bộ chính sách phát triển công nghệ cao. Các quốc gia không những không đánh thuế tiêu thụ đặc biệt với game, mà còn có chính sách thúc đẩy và ưu đãi cho lĩnh vực này. Vì vậy, việc đánh thuế tiêu thụ đặc biệt chưa phù hợp với thông lệ quốc tế”, ông Hòa nói.

Bình luận về chính sách này của Bộ Tài chính, ông Nguyễn Xuân Cường, Chủ tịch Hội Thể thao điện tử cho biết, nếu áp thuế tiêu thụ đặc biệt thì người chơi sẽ điều chỉnh hành vi tiêu dùng sang dịch vụ khác tương tự của nước ngoài. Nếu áp thuế thì doanh thu game ở Việt Nam không phải còn là 650 triệu USD nữa mà có thể sẽ giảm đi. Như vậy, sức cạnh tranh ngành game của Việt Nam sẽ giảm. Thực tế chúng ta đang làm kiểm soát tốt về nội dung, nhưng chúng ta sẽ không kiểm soát được dịch vụ xuyên biên giới. Như vậy, chính sách này sẽ kéo dài khoảng cách giữa doanh nghiệp làm ăn chính đáng tại Việt Nam với game lậu. 

Lý do game online có lợi nhuận và doanh thu cao là không thực tế

Tiếp tục phân tích về về lý do của Bộ Tài chính để áp thuế tiêu thụ đặc biệt, ông Nguyễn Xuân Cường chỉ ra những điều bất hợp lý, bởi thực tế lợi nhuận của game online chỉ còn 3-8% - đây là mức thấp. Chúng ta có thể cộng dồn 10 doanh nghiệp top đầu thì sẽ thấy rõ điều này. Vậy con số lợi nhuận cao mà Bộ Tài chính đưa ra được lấy từ đâu? 

“Cũng là dịch vụ game khi triển khai ở Việt Nam có nhiều thủ tục hành chính, hệ thống giấy phép buộc doanh nghiệp phải tuân thủ. Trong khi đó, chúng ta chưa có biện pháp hữu hiệu để quản lý dịch vụ xuyên biên giới....Chúng tôi khuyến nghị không đưa game online vào danh mục áp thuế tiêu thụ đặc biệt”, ông Nguyễn Xuân Cường nói.

Đại diện Đại học Bách Khoa Hà Nội đưa ra ví dụ chua chát rằng, nếu đánh thuế game online Việt Nam mà lại thả dịch vụ xuyên biên giới thì đây là bất cập, "chúng ta nhìn thấy Nguyễn Hà Đông đã phải sớm đóng cửa game của mình".

Chia sẻ tiếp về vấn đề này, theo bà Nguyễn Thùy Dung, đại diện Soha Game, nếu áp thuế tiêu thụ đặc biệt để thay đổi hành vi như mục tiêu của Bộ Tài chính thì có lẽ đã bị sai, bởi nếu muốn tạo sự thay đổi hành vi với khách hàng thì phải nhắm đến đối tượng tác động đến hành vi, nhưng chính sách này lại không làm được điều đó. 

Nói về sức khỏe của doanh nghiệp game online, bà Nguyễn Thùy Dung dẫn chứng năm 2022 có ít nhất 10 doanh nghiệp game Việt bị phá sản. Top 10 doanh nghiệp game lớn nhất Việt Nam cũng đã phải cắt giảm nhân sự. Nên Bộ Tài chính cho rằng, game online có doanh thu lớn và lợi nhuận cao là không đúng thực tế. 

Ông Dương Thế Lương, Phó tổng giám đốc VTC cũng khẳng định, doanh thu và lợi nhuận của các doanh nghiệp game không cao. Nhìn lại những doanh nghiệp đời đầu chỉ còn VTC và VNG. Rất nhiều doanh nghiệp game Việt đã “chết đi sống lại” và còn lại đâu đó khoảng 20 doanh nghiệp hoạt động. Mục tiêu thuế tiêu thụ đặc biệt để hạn chế người chơi là không thực hiện được, khi game nước ngoài chiếm tới gần 80% doanh thu tại Việt Nam.

Về chính sách áp thuế này, ông Lã Xuân Thắng, Giám đốc phát hành trò chơi trực tuyến của VNG - doanh nghiệp game lớn nhất tại Việt Nam- cho biết, VNG làm game 18 năm, nhưng đây là buổi đầu tiên được bàn về chính sách ngành game. Những nước phát triển coi đây là ngành mũi nhọn để xuất khẩu ra nước ngoài và xem đây là xuất khẩu văn hóa ra bên ngoài. Nhiều quốc gia đi sau như Singapore, Tiểu Vương Quốc Ả Rập đã đưa ra các chính sách ưu đãi cho doanh nghiệp để phát triển ngành game online. Thế nhưng, tại Việt Nam game online vẫn đang gặp rất nhiều định kiến. Game là ngành kinh doanh có điều kiện, các sản phẩm của nhà phát hành trong nước đều phải được thẩm định nội dung của Bộ TT&TT, còn những nội dung lệch chuẩn là game lậu được cung cấp từ doanh nghiệp bên ngoài lãnh thổ Việt Nam. Doanh thu của game tại Việt Nam hiện nay có tới 78% doanh thu đến từ các nhà cung cấp ngoài lãnh thổ Việt Nam và không quản lý được. Như vậy, chỉ có 22% doanh thu game đến từ các doanh nghiệp trong nước, cung cấp các game được cấp phép. Ông Lã Xuân Thắng thông tin thêm sức khỏe nhiều doanh nghiệp game của Việt Nam đang teo tóp chứ không phải doanh thu lớn, lợi nhuận cao.

Game là ngành cần được nuôi dưỡng để phát triển