Ngôn ngữ cội nguồn luôn vấp phải sự cạnh tranh mạnh mẽ từ phía ngôn ngữ chiếm ưu thế. Hệ quả là, việc mai một ngôn ngữ mẹ đẻ hoặc ngôn ngữ cội nguồn là một thực tế hiển hiện với trẻ em song ngữ. Các trẻ em Việt cũng không phải là ngoại lệ. 

Theo kết quả khảo sát từ 529 học sinh tại trường Yêu Tiếng Việt (Brisbane – Úc) từ hơn 30 quốc gia khác nhau thì chỉ có 21,2% học sinh là thường xuyên nói tiếng Việt ở nhà. Con số học sinh nói tiếng Việt ở nhà ở mức độ “thỉnh thoảng” cao hơn một chút với 25,9%. Số lượng đông nhất thuộc về nhóm các học sinh nghe hiểu được tiếng Việt nhưng thường chỉ sử dụng ngôn ngữ ở nước mà các em đang sống để giao tiếp chiếm 37,7%. 16% học sinh hoàn toàn chưa biết tiếng Việt. 

Số liệu về năng lực đọc viết tiếng Việt còn đáng chú ý hơn. Có đến 65,5% học sinh đăng kí học tại trường Yêu Tiếng Việt nói rằng các em hoàn toàn không biết đọc và viết tiếng Việt. Số lượng các em đọc viết tốt tiếng Việt chỉ chiếm 3,8%, trong khi các em biết đọc và biết viết chưa thành thạo là 30,7%.

Kết quả này phản ánh một thực tế rằng, tiếng Việt, với tư cách là một ngôn ngữ cội nguồn, đang chịu nhiều sức ép từ các ngôn ngữ bản địa. Trẻ em Việt ở nước ngoài có khuynh hướng sử dụng tiếng bản địa thường xuyên hơn trong tương tác hàng ngày tại gia đình, bất chấp việc nhiều em có thể nghe hiểu được tiếng Việt. Điều đáng nói là phần lớn các em học sinh sử dụng tiếng Việt thường xuyên ở nhà là các em sinh ra ở Việt Nam và mới sang nước ngoài định cư cùng cha mẹ hoặc sang nước ngoài khi vốn tiếng Việt đã phát triển ổn định (từ 5-6 tuổi trở lên). Ngược lại, phần lớn trong số các em không biết nói tiếng Việt đều không sinh ra ở Việt Nam và/hoặc gia đình có cha hoặc mẹ không phải là người Việt.  

Làm thế nào để giữ tiếng Việt cho trẻ ở nước ngoài?

Để giữ được tiếng Việt cho trẻ Việt tại nước ngoài, điều đầu tiên cần làm là duy trì việc giao tiếp tiếng Việt với trẻ tại nhà. Theo nguyên tắc chung, trẻ em cần được nghe một ngôn ngữ ít nhất 20-30% thời gian để sử dụng được nó. Khi sử dụng ngôn ngữ cội nguồn thường xuyên ở nhà, cha mẹ đang gửi gắm một thông điệp đến con rằng ngôn ngữ đó rất quan trọng. Cha mẹ nên nói chuyện với con trẻ bằng tiếng Việt về nhiều chủ đề trong đời sống, về những câu chuyện văn học, lịch sử giúp hình thành tình yêu với văn hóa Việt. Cha mẹ cũng nên dành thời gian để hát ru, đọc truyện, đọc thơ... cho con nghe bằng tiếng Việt ngay từ khi còn nhỏ. 

Bên cạnh đó, cha mẹ cũng có thể cân nhắc đến việc gửi con học tiếng Việt tại các trường tiếng Việt có uy tín và chất lượng tốt. Nếu gần nơi ở không có trường tiếng Việt hoặc phụ huynh không có thời gian để đưa con đến các trường học thì việc học trực tuyến là một lựa chọn không thể ổn hơn. Với các công nghệ hiện đại hiện nay thì việc học trực tuyến giúp cả phụ huynh và học sinh tiết kiệm được thời gian, công sức đưa đón, mặt khác lại giúp các em có điều kiện được học tiếng Việt và giao lưu với nhiều bạn nhỏ ở bất cứ nơi đâu trên thế giới, trong khi phụ huynh dễ dàng kiểm soát được chất lượng dạy và học của cả giáo viên và học sinh. 

Việc ghé thăm cộng đồng và những nơi sử dụng tiếng Việt như nhà hàng, khu chợ, các sự kiện cộng đồng cũng là một cách thức hiệu quả để giữ tiếng Việt. Điều đáng mừng là hiện có rất nhiều các sự kiện sinh hoạt cộng đồng của người Việt trên khắp thế giới được tổ chức thường xuyên, đặc biệt trong các dịp lễ cổ truyền như Tết Nguyên Đán, Tết Trung Thu, hay các trại hè dành cho thiếu nhi... giúp gắn kết trẻ em Việt Nam với di sản văn hóa và nguồn cội.

Cũng không thể không nhắc đến việc kết nối với quê hương. Kết nối với quê hương có thể được tiến hành bằng nhiều cách thức khác nhau. Một chuyến về thăm lại Việt Nam là một trải nghiệm tiếng Việt và văn hóa Việt không thể tốt hơn vì các em được trực tiếp sống và giao tiếp hàng ngày trong một cộng đồng nói tiếng Việt bản ngữ. Nhiều trẻ em đã có tiến bộ vượt bậc về tiếng Việt chỉ sau một chuyến về Việt Nam ngắn ngày. Nếu không có điều kiện để đi về Việt Nam thì việc kết nối nói chuyện thường xuyên với các thành viên trong gia đình ở Việt Nam, nhất là ông bà nội ngoại, sẽ là một kênh quan trọng và hữu ích vì nó giúp duy trì mối dây liên kết tình cảm bền chặt với nguồn cội và nâng cao đáng kể khả năng giao tiếp tiếng Việt. 

TS Nguyễn Thế Dương (trường Yêu Tiếng Việt – Brisbane – Australia)

Nhìn vào những con số nói trên, không ít người nản chí với việc tiết kiệm để mua nhà. Tuy nhiên, với tôi, muốn đạt được cái gì thì chúng ta đều cần phải chấp nhận đánh đổi, thậm chí là đánh đổi rất nhiều. Đặc biệt là với nhà đất vốn có giá trị cao thì bản thân mỗi người càng đánh đổi nhiều hơn.

10 năm trước tôi và mấy đứa bạn cùng nhau đi xem vài căn căn chung cư ở khu vực Thủ Đức, Bình Chánh (TP HCM). Sau một hồi, mấy người bạn tôi chê khu này xa trung tâm, chê chung cư bình dân, chỉ ở được vài chục năm là xuống cấp. Thế nên, họ từ bỏ ý định mua nhà và tiếp tục ở trọ tại mấy quận khu trung tâm thành phố.

Khi đó, chỉ có mình tôi quyết tâm mua một căn hộ bình dân, mặc dù 50% là tiền đi vay. Và để có tiền trả nợ sau khi mua nhà, tôi cũng đã phải đánh đổi bằng cả thời tuổi trẻ của mình. Tôi không đi ăn nhà hàng sang chảnh, không du lịch nước ngoài (mỗi năm chỉ sắp xếp được một chuyến du lịch bụi, giá bình dân), không cà phê hay trà sữa mỗi ngày như chúng bạn. Thậm chí, tôi còn phải kiếm việc làm thêm để tăng tối đa thu nhập, rút ngắn thời gian trả nợ.

>> Tiếc nuối vì mua ôtô nhưng thuê nhà

Trong khi đó, các bạn cùng thời với tôi lại chọn cách sống YOLO, thường xuyên du lịch Tây ta; ăn uống nhà hàng sang chảnh; xài mỹ phẩm, quần áo, giày dép đắt tiền; tham gia các chuyến leo núi, dã ngoại chữa lành; và khoe tham gia các khóa học nhảy múa, hội họa... Nói chung, họ chấp nhận ở nhà thuê để có tiền hưởng thụ cuộc sống hiện tại thay vì làm con nợ để mua nhà như tôi.

Sau 10 năm nhìn lại, hiện tôi đang có được căn chung cư ở khu vực ngoại thành Sài Gòn, tuy diện tích nhỏ thôi nhưng cũng đủ để tôi có chỗ ở cho bản thân, cho em út, cháu chắt tá túc mỗi khi xuống TP HCM học đại học, có chỗ ở cho cha mẹ già mỗi lần xuống Sài Gòn khám bệnh.

Quay sang bạn bè tôi, nhiều người trước đây có được một thời tuổi trẻ ăn chơi hết mình, đu không thiếu một trend nào, giờ ra sao? Trong số ấy, có người may mắn kiếm được anh chồng giàu, có điều kiện mua nhà cho ở. Nhưng cũng có không ít bạn đến giờ vẫn đi ở trọ nay đây mai đó và chẳng biết bao giờ mới mua được nhà.

Tất nhiên, tôi không dám nói thế nào mới tốt hơn vì đó là tùy vào quan điểm và mục đích sống của mỗi người. Hài lòng hay không thì chỉ có người trong cuộc mới biết được. Tuy nhiên, trong cuộc sống, chọn thực hiện việc nào trước hay sau đều là do mỗi người tự quyết, và tất cả đều phải có đánh đổi nhất định. Bạn không thể vừa muốn ăn chơi hưởng thụ tuổi trẻ vừa đòi phải mua được nhà ngay.