Tôi mới xách xe chạy về quê mình nơi đầu nguồn sông Hậu. Đến nơi mới biết, nước nổi vẫn chưa tràn đồng. "Tháng bảy nước nhảy khỏi bờ" - nghĩa là tới tháng bảy âm lịch, mùa nước nổi sẽ bắt đầu, và nó thường kết thúc vào cuối tháng mười. Nhưng năm nay, đã gần giữa tháng tám âm lịch, nước vẫn chưa về.

Anh tôi đang ngồi vá mấy tấm lưới dớn trước sân, vừa thấy tôi đã thở dài than "con nước năm nay không biết sao giờ chưa chịu về", bà con trong xóm đang ngóng trông từng ngày. Anh nói, dân quê mình sống chủ yếu bám vào con nước. Hàng trăm hộ đã chuẩn bị sẵn câu lưới xuồng ghe, tiền bạc sắm sửa cho hoạt động đánh bắt cá tôm mỗi mùa nước cũng ngốn cả chục triệu chớ đâu có ít. Vậy mà tình hình nước nôi thế này chắc năm nay khó lòng lấy vốn lại. Hai đứa con lớn của anh đã nghỉ học đi Bình Dương làm thuê. Từ đầu năm đến giờ, do ảnh hưởng của dịch bệnh nên cũng thất nghiệp, đang tính về quê. Nhưng anh khuyên con cứ ở lại trên đó, biết đâu có chỗ khác thuê làm, chớ về quê mùa này cũng không làm gì được. Ngay cả anh, nếu đợi vài hôm nữa mà nước không lên cũng sẽ đi thành phố làm phụ hồ kiếm tiền cho đứa con trai út nhập học.

Mấy người đàn ông trong xóm cũng kéo đến. Họ bảo mấy năm trước giờ này họ đang ở trong đồng chớ dễ gì ở nhà. Lênh đênh trên sóng nước đầu nguồn, cực mà vui lắm vì ngày nào cũng chở về mấy chục ký cá. Vậy mà giờ ngày nào cả xóm cũng ngóng chờ con nước chụp lên, nhưng rồi thất vọng trong mòn mỏi. Vài người nghĩ đến phương án bán lại xuồng ghe, câu lưới để đi Bình Dương. Nhưng bán lại cho ai trong tình hình này? Mà bán được rồi, những nông dân sông nước liệu có trụ nổi với thị thành? Những câu hỏi ấy cứ quặn thắt như con nước đục ngầu giữa lòng sông Hậu.

Mấy người đàn ông nói chuyện một lúc rồi ai nấy lặng lẽ về nhà. Tôi thắp nhang trên bàn thờ ba tôi rồi ra ngồi trước cửa, dõi mắt về phía cánh đồng khô cháy. Trước đây, khi mấy công đất cuối cùng của vụ hè thu cắt lúa xong, nhìn con sông Cái nước chảy đục ngầu, cả nhà tôi lại chuẩn bị đón mùa nước nổi. Công việc quan trọng nhất đầu mùa là sắm sửa các dụng cụ đánh bắt cá tôm. Lọp lờ, câu lưới, xuồng ghe phải được chuẩn bị kỹ từ trước đó.

Nước về, ba và anh em tôi lập tức ra đồng. Trong các nghề hạ bạc mùa nước nổi, ba tôi nổi tiếng cả xóm về tài giăng câu. Tùy theo con nước mà ông chọn loại mồi câu khác nhau, để bắt cá loại cá khác nhau. Nước mới chụp lên đồng thì ba giăng câu mồi nhái bắt cá lóc; giăng mồi trùn bắt cá trê, cá rô. Nước cao hơn chút nước thì ba giăng mồi kiến cánh bắt cá chày, cá lòng tong mương. Nước bêu thì giăng câu mồi cua con bắt cá lóc...

Tôi nhớ có lần ba bơi xuồng giữa cánh đồng, thấy mấy con cá vồ đém ăn móng gần đám rong đuôi chồn. Ba bơi xuồng về nhà, kêu tôi đi hái bông súng, bông điên điển và me non để lát nấu canh chua. Tôi hỏi ba nấu với cái gì. "Nấu với cá vồ đém", ông không giải thích gì thêm, với tay lấy loại dây câu có tóm lưỡi bự, bắt vài con cá chạch đực rồi bơi xuồng về phía đám rong đuôi chồn. Ba bủa câu, ngồi hút chưa tàn điếu thuốc thì cuốn lên bốn con cá vồ đém bự chảng. Trong bữa cơm canh chua cá vồ đém, ông dạy anh em chúng tôi về cách giăng câu bắt từng loại cá dưới nước, mỗi loại một loại mồi câu đặc trưng, cách móc mồi và hướng bủa câu thế nào. Bởi vậy, anh em tôi từ nhỏ đã có thể cầm cả thiên câu đi giăng. Mùa nước nổi, cá mắm nhà tôi vừa ăn vừa bán không bao giờ hết.

Trong tất cả các nghề đánh bắt mùa nước nổi, đặt đáy là đánh bắt được nhiều nhất. Đáy đặt ở vàm kinh hay vàm sông, bao nhiêu cá tôm từ đồng trôi ra là vô đáy hết. Cá nhiều đến mức người ta phải dùng mấy cánh tay đòn bằng tre để nâng cá lên, rồi đổ vào ghe. Cỡ cá từ đồng ra nhiều, mỗi lần đổ đáy được cả ghe cá. Mà đổ xong rồi quay lại đổ liền, chứ chỉ chậm trễ một chút là cá đầy bầu không cất lên nổi. Cách đây chừng chục năm, tôi làm mướn cho đáy ông tư Ly đặt ở vàm rạch Trà Bông. Cỡ nước kém cá ra nhiều, cả chục nhân công làm không xuể, đèn đuốc thắp sáng đêm như hội chợ. Có đêm ông Tư thấy nhân công mệt quá, đành xả bầu cho cá đi bớt. Ông kể mấy chục năm sống bằng đủ thứ nghề hạ bạc nhưng không bao giờ tận diệt cá tôm. Những ngày rằm âm lịch, ông thường xả bầu không bắt cá để tích đức.

Những mùa nước nổi, bà con miền Tây làm nghề nào cũng có thể mưu sinh được. Nhưng ba tôi và những người như ông năm Hùng, ông tư Ly chắc chắn không thể ngờ rằng có ngày con tôm con cá biệt tăm như bây giờ. Vì đâu, con nước "trốn" mất tiêu.

Các con đập trên dòng chính Mekong đã giữ lại lượng nước lớn kỷ lục, khiến cho ngay đỉnh điểm của mùa mưa, khu vực đồng bằng sông Cửu Long từ từ mất dần mùa nước nổi. Mặt khác, nhiều nghiên cứu cho thấy hiện tượng khai thác cát quá mức ở hạ nguồn đã khiến đáy sông bị sụt lún. Trong khi đó, ảnh hưởng của biến đổi khí hậu lại làm cho mực nước biển dâng lên. Hai yếu tố này gây ra tình trạng xâm nhập mặn ngày càng nghiêm trọng.

Số tiền hàng trăm tỷ đồng ngân sách cấp cho các dự án chống hạn mặn, chưa kể nguồn lực xã hội từ các hoạt động thiện nguyện của đồng bào cả nước mỗi năm, cùng các thống kê thiệt hại tăng dần đều hàng nghìn tỷ đồng có đủ cứu đồng bằng?

Ngoài việc lên tiếng mạnh mẽ hơn nữa với tư cách quốc gia trước các thỏa thuận sử dụng tài nguyên nước trong khu vực, nghĩ ra giải pháp tự cứu mình về lâu dài là yêu cầu nghiêm túc với người ở đồng bằng, các tổ chức, cơ quan địa phương và chính phủ. Mỗi lần có các diễn đàn lớn về đồng bằng, chúng tôi lại khấp khởi, nhưng rồi lại thấy vấn đề mau chóng lắng yên. Ngay cả các lãnh đạo địa phương, tôi thấy các phát biểu về vấn đề nóng này của họ năm nào cũng na ná như nhau, không có ý tưởng gì đột phá. Nếu thiếu giải pháp quyết đoán, tôi sợ rằng chúng ta sẽ phải chứng kiến cái chết của một trong những dòng sông vĩ đại nhất thế giới.

Chúng ta đã và sẽ vẫn mải miết nói về biến đổi khí hậu, về các chiến lược vĩ mô, gồm cả câu chuyện của đồng bằng. Người quê tôi hẳn ít biết những chiến lược to tát, những dự án tỷ đô triệu đô ấy. Họ chỉ thấy tiếc nhớ mùa nước nổi giờ không còn nữa. Trong tâm thức dân miền Tây, nó không chỉ là một mùa mưu sinh mà còn là dấu ấn văn hóa đặc sắc, là ký ức tráng lệ không gì thay thế được. Mùa nước nổi mất đi đem theo nguồn sinh kế của bà con, mất đi những giá trị lịch sử, tinh thần mà đồng bằng đã chắt chiu từ mấy trăm năm tuổi.

Quê tôi bây giờ ai cũng nhớ mùa nước nổi. Nỗi nhớ cứ day dứt và quay quắt như nhớ người thân yêu đã lâu rồi chưa gặp mặt.

Trương Chí Hùng

Tàn tiệc, tôi bảo Kiên chở tôi đi chơi một vòng trước khi về nhà nhưng anh từ chối: “Anh còn nhiều việc phải làm”. Tôi ngồi sau xe nên anh không thấy vẻ ấm ức trên mặt tôi, cũng không thể thấy một dấu hỏi to tướng trong mắt tôi. Nhất định tôi sẽ điều tra xem điều gì đang xảy ra với anh...

Thế nhưng tôi chưa kịp làm thì ba tôi bệnh. Suốt mấy tháng trời, tôi gần như phải ở hẳn trong bệnh viện để chăm sóc ông. Điều khiến tôi vô cùng cảm kích là suốt thời gian ấy Lan Hương đã luôn kề cận bên tôi; thậm chí tiền thuốc men cho ba tôi, em cũng nhất quyết đòi được chia sẻ với lý do “em là em của chị thì cũng là con của ba, em phải có trách nhiệm lo cho ba”. Thú thật là lúc đó tình hình quẫn bách quá nên tôi phải đồng ý nhưng trong thâm tâm vẫn nghĩ sau này sẽ tìm cách trả lại số tiền hơn 100 triệu đồng Lan Hương đã chi ra.

Ba tôi không qua khỏi. Mất mát quá lớn này cộng với một thời gian dài phải vất vả lo cho ba trong bệnh viện khiến tôi ngã gục. Những ngày này, nếu không có Lan Hương và Kiên bên cạnh, chắc tôi không thể nào gượng dậy... Tôi đâu biết rằng, họ đã ở ngay trước mặt tôi để làm chuyện bất chính.

Sau đám tang ba một tuần lễ, nhân lúc anh em trong nhà quây quần chuyện trò, anh hai tôi chợt nhớ ra: “Hôm đám ba, anh thấy thằng Kiên với con Lan Hương rất lạ”. Tôi giật mình hỏi dồn: “Lạ là sao anh hai?”. Anh bảo khuya hôm đó, lúc cả nhà tôi tụng kinh cho ba, anh có việc phải ra nhà sau thì thấy hai người từ trong phòng tôi bước ra. “Mới đầu anh nghĩ chắc hai đứa nó vô đó để lấy đồ đạc nhưng hôm sau để ý, anh thấy tụi nó nhìn nhau lạ lắm. Em không được chủ quan. Để lửa gần rơm, nó cháy hồi nào hỏng hay nghen”.

Tôi giật mình, bất giác nhớ lại nhiều chuyện. Không lẽ người mà tôi nghi ngờ lại chính là cô em đã “cắt máu ăn thề kết nghĩa chị em” của tôi? Cầu trời chuyện đó đừng xảy ra, nếu không, tôi làm sao chịu nổi sự phỉ báng này?

Cách đây 2 tuần lễ, tôi đến tìm Kiên. Gọi mãi không thấy anh mở cửa, tôi đành phải lấy chìa khóa dự phòng để tự vào. Kiên đang tắm. Điện thoại để trên bếp. Không kịp nghĩ ngợi gì, tôi luýnh quýnh chụp lấy chiếc điện thoại. Tôi định mở ra xem nhưng lại sợ anh bước ra bất tử, nhanh như chớp, tôi bỏ chiếc điện thoại vào túi xách, vội vã ra về.

“Cưng của em, ngủ ngon nhé”, “Cưng ơi, nhớ em không?”, “Cưng ngoan đi rồi em sẽ thưởng”... những tin nhắn từ số điện thoại lạ hoắc. Duy chỉ có một tin nhắn khiến tôi nghi ngờ: “Cưng cứ đi với chị, em chờ được mà”. Tôi xem ngày giờ của tin nhắn ấy và nhớ ra hôm đó là ngày tôi hẹn Kiên lên thăm mộ ba tôi ở Bình Dương...

Tôi nhờ cô nhân viên gọi lại số điện thoại ấy, vờ như gọi nhầm và ghi âm lại giọng nói. Khi mở ra nghe lại, tôi bỗng thấy xây xẩm mặt mày. Đúng là giọng Lan Hương, cô em kết nghĩa, người bạn mà tôi đã tin tưởng như em ruột của mình. Mọi việc đã rõ ràng nhưng tôi không thể nào tin đó là sự thật...

Khi Kiên báo với tôi bị mất điện thoại, tôi đã định canh lúc anh không có ở nhà để mang trả lại; thế nhưng ngay cả chuyện đó tôi cũng không làm được. Nghĩ tới anh, tôi lại thấy nghẹn ứ trong lòng. Còn với Lan Hương, tôi không biết phải làm sao?

Tôi không làm điều gì sai trái với họ, sao nỡ phản bội lại lòng tin, tình yêu của tôi như vậy? Không lẽ trên đời này lại có những kẻ giả dối, trơ tráo được ngụy tạo sau lớp vỏ bọc tử tế, hiền lương như vậy? Tôi phải giành lại người yêu hay bỏ mặc anh ta chạy theo người con gái hạ tiện ấy? Có ai cởi bỏ dùm tôi những khúc mắc, đớn đau đang giằng xé trong lòng...