Romania là quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề nhất, với tỷ lệ sinh giảm 13,9%. Các nước khác cũng ghi nhận mức giảm đáng kể, bao gồm: Ba Lan (10,7%), Czechia (10%), Latvia (9,2%) và Slovakia (7,7%). Các nền kinh tế lớn nhất trong khối, gồm Pháp và Đức gặp tình trạng tương tự. Chỉ 5 quốc gia có tỷ lệ sinh tăng: Malta (3,6%), Bồ Đào Nha (2,4%), Bulgaria (1,1%), Cyprus (1%) và Ireland (0,5%).

Tỷ lệ sinh giảm mạnh khiến các chuyên gia lo ngại tình trạng sụp đổ dân số sẽ làm tê liệt nền kinh tế. Theo các nhà nhân khẩu học, giải pháp cần thiết để tránh hậu quả tàn khốc là chấp nhận người nhập cư. Nếu không, các cường quốc đứng trước tương lai thiếu nguồn lao động, giảm lực lượng đóng thuế và chăm sóc người già.

Các quốc gia EU đều có tỷ lệ sinh (số con trung bình của mỗi phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ) thấp hơn mức thay thế là 2,1 - mức cần thiết để dân số duy trì ổn định. Tỷ lệ sinh ở Anh và Wales trong năm 2023 chỉ là 1,44, mức thấp nhất được ghi nhận.

Các chuyên gia tin rằng xu hướng này một phần là do phụ nữ tập trung vào học hành và sự nghiệp. Tiến sĩ Melinda Mills, một nhà nhân khẩu học tại Đại học Oxford, cho biết ngày càng nhiều người có trình độ học vấn cao, gặp khó khăn hơn trong việc tìm kiếm dịch vụ chăm sóc trẻ em khi phải cân bằng đời sống và công việc. Elina Pradhan, một chuyên gia y tế cao cấp tại Ngân hàng Thế giới, cho rằng những phụ nữ học thức cao chọn có ít con, do lo ngại tình trạng giảm nguồn thu sau khi nghỉ sinh. Họ lập gia đình ở tuổi ngoài 30. Do các yếu tố sinh học, việc mang thai lúc này khó khăn.

Điều kiện tiếp cận với các phương pháp tránh thaicủa phụ nữ cũng tăng cao. Họ dần thay đổ thái độ với việc sinh con. Tỷ lệ trường học dạy giáo dục giới tính đã tăng lên ở Mỹ kể từ những năm 1970 và trở thành bắt buộc ở Anh vào những năm 1990.

"Có một câu ngạn ngữ cổ nói, 'giáo dục là biện pháp tránh thai tốt nhất'. Tôi nghĩ điều đó thể giải thích sự suy giảm tỷ lệ sinh", giáo sư Allan Pacey, một nhà nghiên cứu về nam khoa tại Đại học Sheffield, cựu chủ tịch Hiệp hội Sinh sản Anh, cho biết.

Các cặp vợ chồng cũng chờ đến độ tuổi lớn hơn mới sinh con. Nền kinh tế mong manh của Anh và khủng hoảng chi phí sinh hoạt cũng khiến mọi người không muốn sinh đẻ, bằng chứng là tỷ lệ phá thai tăng đột biến. Họ lựa chọn quy mô gia đình nhỏ hơn, với "hai nguồn thu nhập, không con cái" hoặc "chỉ sinh một con".

Có cung đường không một lời yêu
Có nỗi sợ chẳng riêng mình tôi biết
Cỏ vẫn ngát xanh mà đồng đời chật hẹp
Yêu không hết lòng yêu cũng khói sương bay

Chiến trường đi nhìn vuốt mắt cay
Bao lớp cỏ bấy nhiêu tầng xao động
Nén hương lòng cắm lên từng số phận
Rừng bỗng xanh thêm những nghẹn ngào

Đất nước nghèo thêm nặng những nỗi đau
Đồng bạc trắng khuôn mặt người giáp hạt
Nếm mồ hôi nhận ra vị ngọt
Thương lắm lúa ơi…Vất vả tảo tần

Áo tơi mẹ dài hơn rét nàng Bân
Hạt thóc em thơm như lòng quả Thị
Ôi quê hương nhìn đâu cũng thấy
Mẹ gian lao để đất nước xanh mầm

Có đoạn đường dài đến cả trăm năm
Có triệu nỗi đau nhưng chẳng nỗi đau nào hơn nỗi đau của mẹ
Khóc chồng con khóc thầm lặng lẽ
Đớn đau nào còn khát tuổi tên

Mẹ lưng còng cho no ấm đứng lên
Đất nước hoá hình hoa hồng gai sắt
Không mọc từ đất đai mà từ nước mắt
Xương máu dạy tôi biết cách vươn mầm

Phan Thành Minh