Diễn đàn được tổ chức ngày 27/11/2023, tại TP. HCM, có sự tham dự của hai Bộ là Bộ TT&TT và Bộ Công Thương, một số Sở TT&TT và 40 DN bưu chính lớn nhất trên thị trường bưu chính.

Phát biểu tại Diễn đàn, ông Lã Hoàng Trung, Vụ trưởng Vụ Bưu chính, Bộ TT&TT nhấn mạnh: "Một trong các nhiệm vụ để nâng cao năng lực quản lý nhà nước (QLNN) về bưu chính là: Định kỳ tổ chức Diễn đàn quốc gia về bưu chính để chia sẻ, hợp tác giữa các nhà xây dựng chính sách, nhà quản lý, chuyên gia và DN trong và ngoài lĩnh vực bưu chính".

"Thực hiện quan điểm, nhiệm vụ nêu trong Chiến lược phát triển bưu chính, trong năm 2023, Bộ TT&TT đang triển khai Kế hoạch đảm bảo cạnh tranh lành mạnh thị trường bưu chính nhằm mục tiêu hình thành thị trường bưu chính công bằng, bình đẳng, lành mạnh cho các DN bưu chính, từ đó góp phần thực hiện các mục tiêu của Chiến lược phát triển bưu chính", ông Lã Hoàng Trung cho biết thêm.

Thị trường bưu chính Việt Nam năm 2023

Tại Diễn đàn, đại diện Vụ Bưu chính cho biết, doanh thu dịch vụ bưu chính tăng trưởng nhanh trong giai đoạn 2019 - 2023, trung bình trên 20%/năm, nhưng tốc độ tăng trưởng có xu hướng chậm lại.

Trong khi đó, doanh thu dịch vụ gói, kiện tăng trưởng nhanh hơn, tốc độ tăng trưởng dịch vụ bưu chính (khoảng 1,5 lần), chiếm tỷ trọng chủ yếu trong dịch vụ bưu chính (~76%) và đang có xu hướng tiếp tục tăng (năm 2023 ước khoảng trên 90%).

Thương mại điện tử (TMĐT) đóng vai trò quan trọng, chủ yếu trong sự tăng trưởng của doanh thu dịch vụ bưu chính, doanh thu gói, kiện cho TMĐT chiếm tỷ trọng quan trọng (~60%) trong doanh thu dịch vụ bưu chính (DVBC).

Sản lượng DVBC tăng trưởng nhanh trong giai đoạn 2019- 2023 (trung bình trên 36%/năm), xu hướng khá ổn định. Sản lượng dịch vụ gói, kiện tăng trưởng nhanh hơn tốc độ tăng trưởng sản lượng bưu chính, chiếm tỷ trọng chủ yếu trong DVBC (~82%) và đang có xu hướng tiếp tục tăng (năm 2023 ước khoảng 88%). Sản lượng gói, kiện TMĐT chiếm tỷ trọng quan trọng (~74%) trong sản lượng DVBC.

Nổi lên vấn đề cạnh tranh giữa các DN bưu chính

Một trong những chủ đề nóng được thảo luận nhiều tại Diễn đàn chính là vấn đề cạnh tranh giữa các DN bưu chính.

Theo bà Hà Thị Hoà, Trưởng ban Dịch vụ Bưu chính, Tổng công ty Bưu điện Việt Nam (BĐVN) (Vietnam Post): "Sức ép cạnh tranh trong lĩnh vực bưu chính đến từ các DN mới".

Theo thống kê của Bộ TT&TT, trong năm 2022, số DN bưu chính được thành lập mới đạt 730 DN gấp hơn 2 lần so với năm 2017. "Các DN bưu chính nước ngoài có tiềm lực tài chính mạnh, công nghệ hiện đại, kinh nghiệm quản lý, nên có lợi thế cạnh tranh hơn các DN bưu chính trong nước. Các tiêu chuẩn cấp phép chưa theo kịp với mức độ phức tạp và tăng trưởng của thị trường. Các DN thành lập nhưng không đảm bảo chất lượng, không có mạng lưới, rủi ro tài chính cao đối với các cá nhân DN", bà Hoà nói thêm

Các vấn đề liên quan đến cạnh tranh không lành mạnh được các đại biểu chỉ ra bao gồm: Cạnh tranh giá cước. Chính sách giá bán trên thị trường của một số DN bưu chính có yếu tố nước ngoài thấp hơn giá thành của các DN bưu chính có mạng lưới lớn; Hiện tượng các cá nhân, tổ chức tiến hành quảng cáo truyền thông việc chấp nhận vận chuyển các mặt hàng cấm gửi, vi phạm pháp luật ngang nhiên, đặc biệt tập trung vào hình thức truyền thông và quảng cáo trên các nền tảng số.

Hoạt động vận tải hàng hóa qua các nhà xe, chành xe, hoặc nhận gửi hàng hóa xách tay theo hình thức qua các cửa khẩu nhằm miễn thuế, nhận gửi hàng hóa xách tay trên các chuyến bay thương mại là gây thất thoát thuế; Tác động của các sàn TMĐT.

Một số sàn TMĐT: Shopee, Lazada… không cho phép người bán, và người mua lựa chọn đơn vị vận chuyển mà tự chủ động phân phối hoạt động vận chuyển cho các đơn hàng trên sàn mình. Đồng thời thành lập các đơn vị chuyển phát riêng trực thuộc sàn, qua đó đẩy hầu hết sản lượng qua các đơn vị chuyển phát này.

Bên cạnh đó, là tình trạng sử dụng các hình thức chuyển phát để lừa đảo người tiêu dùng hoặc tiêu thụ các mặt hàng kém chất lượng, hàng giả - hàng nhái - vi phạm pháp luật.

Từ những thách thức nói trên, nhiều DN bưu chính đã có các giải pháp riêng cho mình Ví dụ, BĐVN xác định cạnh tranh bằng chất lượng thay vì cạnh tranh về giá, nên liên tục triển khai các chiến dịch rà soát, tổ chức sản xuất nâng cao chất lượng. Đồng thời, DN cũng thường xuyên rà soát, tổ chức sản xuất, tối ưu nguồn lực, cắt giảm chi phí, giảm giá thành sản phẩm mang lại giá trị tốt nhất cho các khách hàng.

Bà Hà Thị Hoà cho biết: "BĐVN thường xuyên phối hợp với các cơ quan QLNN đề xuất các giải pháp để giữ thị trường lành mạnh. Vận động thành lập Hiệp hội DN bưu chính để hội nhập, xây dựng tiếng nói chung góp phần bảo vệ quyền lợi các DN. BĐVN cũng hợp tác với các DN trong ngành để cùng phát triển như: DHL, UPS, SPX… Nền tảng phần mềm quản lý bán hàng: Tpos, Pancake, Haravan".

Trong khi đó, dựa trên các bài học thực tế từ các nước khác nhau, đại diện của Ninja Van cho rằng, ngành bưu chính có thể áp dụng các chính sách như: Xác lập cơ chế giá sàn giúp ngăn chặn các “cuộc chiến về giá” để giành thị phần; Công khai các cơ chế và tiêu chí cho quá trình lựa chọn nhà vận chuyển bưu chính của các sàn, nhằm tạo điều kiện cho các đơn vị vận chuyển linh hoạt trong việc tối ưu hóa vận hành.

Và cùng với đó, kiểm soát thị phần tối đa, đảm bảo không có đơn vị vận chuyển nào được ưu tiên quá mức, dẫn tới nguy cơ gián đoạn thị trường.

Báo cáo tổng quan thị trường bưu chính năm 2023, ông Lã Hoàng Trung, Vụ trưởng Vụ bưu chính cho biết, doanh thu dịch vụ bưu chính từ năm 2019-2023 tăng trưởng đều (trung bình trên 20%/năm), tuy nhiên, đang có dấu hiệu chững lại trong thời gian gần đây, ước tính năm 2023, doanh thu toàn ngành đạt 59 nghìn tỷ đồng.

Trong đó, doanh thu dịch vụ gói, kiện tăng trưởng nhanh hơn tốc độ tăng trưởng dịch vụ bưu chính (khoảng 1,5 lần) và đang có xu hướng tiếp tục tăng, năm 2023 ước tính 53.800 tỷ đồng, chiếm khoảng 90%. Thương mại điện tử đóng vai trò quan trọng, chủ yếu trong sự tăng trưởng của doanh thu dịch vụ bưu chính, doanh thu gói kiện cho thương mại điện tử (TMĐT) chiếm tỷ trọng quan trọng, năm 2023, ước tính 38,2 nghìn tỷ đồng, chiếm khoảng 60% trong doanh thu dịch vụ bưu chính.

Theo ông Lã Hoàng Trung, sản lượng dịch vụ bưu chính tăng trưởng nhanh trong giai đoạn 2019-2023 (trung bình trên 36%), xu hướng khá ổn định. Sản lượng dịch vụ gói, kiện tăng trưởng nhanh hơn tốc độ tăng trưởng sản lượng bưu chính (khoảng 18%), chiếm tỷ trọng chủ yếu trong dịch vụ bưu chính (khoảng 82%) và đang có xu hướng tiếp tục tăng (năm 2023 ước tính khoảng 88%). Sản lượng gói, kiện TMĐT chiếm tỷ trọng quan trọng (khoảng 74%) trong sản lượng dịch vụ bưu chính.

Hệ thống pháp lý thiếu đồng bộ, cần có quy định thống nhất

Theo bà Hà Thị Hoà, Trưởng ban Dịch vụ Bưu chính của Tổng công ty Bưu Điện Việt Nam (Vietnam Post), một trong những vướng mắc hiện nay trong lĩnh vực bưu chính đó là hệ thống pháp lý thiếu tính đồng bộ. Hiện tại chưa có hệ thống quy phạm pháp luật quản lý đồng bộ, toàn diện hoạt động chuyển phát, vận chuyển hàng hoá, quản lý hoạt động TMĐT.

Các quy phạm pháp luật về bưu chính và TMĐT rải rác nhiều bộ ngành chưa theo kịp sự phát triển của TMĐT. Các khái niệm và phạm vi dịch vụ bưu chính còn bị hạn chế so với tốc độ phát triển chung của thị trường, đặc biệt đối với các hoạt động TMĐT trong nước và xuyên biên giới, dẫn đến việc quy định luật pháp chưa theo kịp và tồn tại nhiều lỗ hổng về pháp lý. Chẳng hạn, Luật Bưu chính ra đời từ năm 2010, lúc đó chưa có TMĐT.

Theo đại diện Vietnam Post, cơ quan quản lý nhà nước cần xem xét xây dựng thông tư liên tịch quy định chi tiết hướng dẫn thi hành một số điều của luật; Giải quyết những vướng mắc ngắn hạn, bất cập trong thực tiễn thi hành pháp luật, đảm bảo tính thống nhất đồng bộ của hệ thống pháp luật liên quan đến lĩnh vực bưu chính. Về dài hạn, theo bà Hà Thị Hoà, cần kiện toàn và đổi mới toàn bộ các hệ thống luật liên quan, xây dựng hệ thống luật riêng quản lý toàn diện hoạt động kinh doanh các mô hình TMĐT trong đó bao gồm và phân cấp hoạt động chuyển phát hàng hoá TMĐT qua đường bưu chính, chuyển phát nhanh.

Đồng quan điểm, ông Nguyễn Đắc Luân, Phó Chủ tịch Hiệp hội Bưu chính cũng cho biết, hiện nay, chưa có hệ thống quy phạm pháp luật quản lý đồng bộ, toàn diện hoạt động chuyển phát, vận chuyển hàng hóa, hoạt động TMĐT. Các quy phạm pháp luật đang nằm rải rác tại văn bản khác nhau của các bộ, ban, ngành. Cụ thể, các mặt hàng cấm gửi hoặc gửi có điều kiện đang được quản lý bởi Bộ Công thương, Bộ Quốc phòng, Bộ Văn hóa thể thao và Du lịch, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Bộ Y tế, Bộ Giao thông vận tải, Bộ công an, Bộ Thông tin và Truyền thông, Bộ Tài nguyên và môi trường, Bộ Xây dựng… Hoạt động vận chuyển được quản lý bởi Bộ Giao thông vận tải; Thuế và các vấn đề liên quan giám sát hải quan được quản lý bởi Bộ tài chính, Tổng cục hải Quan; Vấn đề cấp phép cho các doanh nghiệp bưu chính được quản lý bởi Bộ Thông tin và Truyền thông; Vấn đề quảng cáo, khuyến mại được quản lý bởi Bộ Công thương, Bộ Thông tin và Truyền thông.

Để thống nhất trong việc quản lý toàn ngành, đại diện Hiệp hội Bưu chính cho rằng, cơ quan quản lý nhà nước cần xem xét và xây dựng thông tư liên tịch quy định chi tiết, hướng dẫn thi hành một số điều của luật, giải quyết những vướng mắc, bất cập trong thực tiễn thi hành pháp luật, đảm bảo tính thống nhất, đồng bộ của hệ thống pháp luật liên quan đến lĩnh vực bưu chính. Đặc biệt là cần có văn bản riêng quản lý toàn diện hoạt động kinh doanh trong lĩnh vực TMĐT và hậu cần TMĐT.

Trước các vấn đề của các doanh nghiệp đặt ra, ông Lã Hoàng Trung, Vụ trưởng Vụ Bưu chính, Bộ TT&TT cho biết, trong thời gian tới Bộ TT&TT sẽ tiến hành sửa đổi Luật Bưu chính, các ý kiến đóng góp của các doanh nghiệp tại diễn đàn sẽ được đưa vào; Đồng thời ông cũng mong rằng các doanh nghiệp trong toàn ngành sẽ đưa ra các ý kiến đóng góp để hoàn thiện việc sửa đổi Luật này.