Trong ngày làm việc đầu tiên của Hội thảo khoa học quốc tế về Biển Đông lần thứ 16 “Định hướng tư duy, Phát huy chuẩn mực” diễn ra tại TP Hạ Long (tỉnh Quảng Ninh), Thứ trưởng Bộ Ngoại giao Đỗ Hùng Việt và 4 quan chức cao cấp của Indonesia, Australia, Anh và EU đã có các phát biểu dẫn đề quan trọng định hướng thảo luận cho Hội thảo.

Ngoài 3 phiên thảo luận chính, ngày đầu tiên cũng đã có một phiên đặc biệt, phản ảnh tiếng nói của thế hệ trẻ quốc tế.

Đóng góp mạnh mẽ cho UNCLOS

Phát biểu khai mạc, Đại sứ, Tiến sĩ Phạm Lan Dung, quyền Giám đốc Học viện Ngoại giao cho biết, sau nhiều năm thảo luận, thách thức vẫn tiếp diễn. Tranh chấp lãnh thổ vẫn là bóng đen bao trùm, những căng thẳng và đụng độ là lời nhắc nhở về tính chất bất ổn của khu vực, và việc quân sự hóa đang đe dọa khuấy động thêm tình hình. Bất chấp nhiều nỗ lực quản lý xung đột, Biển Đông vẫn là điểm nóng.

Quyền Giám đốc Học viện Ngoại giao chia sẻ, đối với vấn đề này, chúng ta cũng phải kiên định trong nỗ lực theo đuổi hòa bình và ngoại giao.

"Thực tế, tiến bộ trong ngoại giao thường giống như việc mài giũa đá, nó đòi hỏi thời gian, sự kiên nhẫn và đôi khi, một chút lạc quan để giúp chúng ta tiếp tục hành trình",Đại sứ, Tiến sĩ Phạm Lan Dung nói.

Phát biểu tại Hội thảo, Thứ trưởng Bộ Ngoại giao Đỗ Hùng Việt cho hay, thế giới ngày nay đang ở vào một bước ngoặt sâu sắc. 

Sự chuyển dịch sang một thế giới đa cực không còn là một cuộc tranh luận học thuật trừu tượng nữa. Đây là một thực tế đang diễn ra, đang định hình lại trật tự toàn cầu theo những cách thức vẫn còn chưa chắc chắn và nếu không được quản lý đúng cách, có thể gây ra thảm họa.

Theo Thứ trưởng Bộ Ngoại giao, sự cạnh tranh giữa các cường quốc ngày nay không chỉ đơn thuần là về tài nguyên, lãnh thổ hoặc không gian hàng hải, không chỉ để thống trị về thương mại, công nghệ và năng lực quân sự, mà quan trọng còn để thống trị các ý tưởng và tầm nhìn sẽ định hình hệ thống quốc tế trong tương lai.

Đây cũng là một "cuộc chiến nhận thức" - một cuộc đấu tranh để “kể” những câu chuyện làm nền tảng nhận thức cho các tranh chấp và xung đột ở nhiều nơi trên thế giới.

"Cuộc chiến nhận thức" này không phải là điều mới mẻ ở Biển Đông - một khu vực biển có tầm quan trọng chiến lược về địa chính trị tại khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương.

Những câu chuyện mà các bên cạnh tranh nhau đưa ra những cách diễn giải trái ngược nhau về hầu hết mọi diễn biến và vụ việc ở vùng biển này.

Những câu chuyện mâu thuẫn này đã làm gia tăng sự cạnh tranh và đe dọa làm mất ổn định thêm các điểm nóng vốn đã mong manh, đôi khi đẩy nó đến bờ vực bùng nổ.

Giống như một thuỷ thủ cần một ngôi sao chỉ đường để tìm phương hướng, chúng ta cần các luật lệ và nguyên tắc đã được thiết lập để neo giữ các chính sách và hành động của mình.

Việc tuân thủ các quy tắc và chuẩn mực được công nhận rộng rãi là nền tảng của hòa bình và ổn định toàn cầu, vì nó cung cấp một khuôn khổ chung để các quốc gia giải quyết các tranh chấp một cách hòa bình và hợp tác.

"Liên quan đến vấn đề này, tôi không thấy bất kỳ chuẩn mực và nguyên tắc nào phù hợp hơn đối với Biển Đông so với những chuẩn mực và nguyên tắc được ghi nhận trong Hiến chương Liên hợp quốc và Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển (UNCLOS)",Thứ trưởng Bộ Ngoại giao nói.

Thứ trưởng Đỗ Việt Hùng cũng nêu, là một phần trong cam kết không lay chuyển đối với UNCLOS, Việt Nam đã lần đầu tiên đề cử ứng cử viên vào vị trí Thẩm phán Tòa án Quốc tế Luật biển (ITLOS) cho nhiệm kỳ 2026-2035 là PGS.T Nguyễn Thị Lan Anh, Viện trưởng Viện Biển Đông thuộc Học viện Ngoại giao Việt Nam.

"Chúng tôi tin tưởng rằng, nếu được bầu, PGS.TS Nguyễn Thị Lan Anh sẽ cống hiến hết mình cho ITLOS và đóng góp hiệu quả vào công việc của ITLOS, điều này cũng thể hiện trên thực tế cam kết mạnh mẽ và liên tục của chúng tôi đối với UNCLOS và rộng hơn là đề cao Hiến chương Liên hợp quốc và luật pháp quốc tế",ông Đỗ Hùng Việt nhấn mạnh.

Ông Đỗ Việt Hùng hy vọng, các cuộc thảo luận trong hai ngày sẽ làm phong phú thêm kiến ​​thức chung, đưa ra những ý tưởng, sáng kiến ​​và khuyến nghị mới, để cùng nhau thúc đẩy một “câu chuyện” tích cực về Biển Đông trong đó dòng chính là hợp tác và kết nối, thay vì sự cạnh tranh và đối đầu.

ASEAN là trọng tâm

Trong các phát biểu phiên dẫn đề của mình, ông Sidharto Reza Suryodipuro, Tổng Vụ trưởng Hợp tác ASEAN, Bộ Ngoại giao Indonesia, Trưởng SOM ASEAN Indonesia khẳng định, Biển Đông là ưu tiên hàng đầu của Indonesia. Ông cũng nhấn mạnh vai trò trung tâm và quan trọng của ASEAN sẽ đảm bảo cho Biển Đông là vùng biển hoà bình, ổn định và thịnh vượng.

Nghị sĩ Tim Watts, đồng Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Australia khẳng định, Australia ủng hộ một khu vực hòa bình, ổn định và thịnh vượng, tuân thủ luật pháp quốc tế và đảm bảo các tuyến hàng hải tự do, không bị ngăn trở; mong muốn tăng cường hợp tác với các đối tác, mở rộng hợp tác biển, bảo vệ các nguồn tài nguyên và môi trường biển trong khu vực.

Bà Catherine West, Quốc vụ khanh phụ trách khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương, Bộ Ngoại giao Vương quốc Anh khẳng định lập trường của Anh là duy trì khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương tự do, rộng mở và an toàn, mong muốn hợp tác với các đối tác trong các lĩnh vực biển.

Ông Niclas Kvarnström, Tổng Vụ trưởng phụ trách Châu Á-Thái Bình Dương, Cơ quan Đối ngoại Liên minh Châu Âu (EEAS) nhấn mạnh, ASEAN là trọng tâm trong cách tiếp cận với khu vực, mong muốn tăng cường hợp tác song phương với các quốc gia thành viên ASEAN như Philippines, Việt Nam.

Đánh giá tình hình và cục diện thế giới và khu vực, nhiều ý kiến cho rằng, trong môi trường chiến lược hiện nay, trật tự thế giới không còn tồn tại hình thái đa cực thực sự như trước Chiến tranh thế giới II. Xu hướng cùng tồn tại hoà bình và trật tự quốc tế đang gặp nhiều thách thức. Biển Đông vẫn tiềm ẩn nhiều nguy cơ với các nguy cơ quân sự hoá tại khu vực và hành vi đơn phương, đặt trong bối cảnh cạnh tranh chiến lược Mỹ - Trung.

Bên cạnh những thách thức an ninh truyền thống và phi truyền thống, nhiều thách thức mới nảy sinh, trong đó có xu hướng tác chiến ngầm dưới biển, sử dụng các cơ sở hạ tầng dưới nước trong các hoạt động quân sự hoặc phi quân sự, làm gia tăng các nguy cơ đe doạ tự do, an toàn, an ninh hàng hải.

Đánh giá về ASEAN, nhiều ý kiến cho rằng, dù ASEAN đang gặp nhiều thách thức, song tổ chức này không nên né tránh khó khăn mà cần mạnh mẽ khẳng định vai trò, đóng góp cho hoà bình, ổn định, giúp các bên cùng tồn tại hoà bình.

Nhiều ý kiến kêu gọi ASEAN phát huy hơn nữa tinh thần Hiệp ước thân thiện và hợp tác để kiểm soát xung đột khu vực. Một số ý kiến kêu gọi làm sống lại tinh thần Bandung, tìm công thức để các bên cạnh tranh cùng tồn tại hoà bình, nhân dịp kỷ niệm 70 năm Hội nghị Bandung năm 2025.

Đa số nhấn mạnh ASEAN cần duy trì tính “trung tâm” và đoàn kết, đồng thời phát huy ngoại giao đa phương và dựa trên luật pháp quốc tế, thông qua việc đổi mới cách tiếp cận, điều chỉnh chính sách phù hợp, cải thiện các cơ chế và tăng cường, đa dạng hoá các đối tác quốc tế.

Các học giả đã thảo luận các thách thức chung với an toàn và tự do hàng hải quốc tế, nhấn mạnh Biển Đỏ và Biển Đông có nhiều điểm đồng. Nhiều bài học, kinh nghiệm đã được chia sẻ, gồm cả việc phát huy vai trò của các tổ chức quốc tế như IMO (Tổ chức Hàng hải quốc tế).

Học giả Israel cho biết, 10 năm trước, không ai nghĩ các thủ thể phi nhà nước có thể làm thay đổi cuộc chơi ở Trung Đông như hiện nay, cho rằng đó là bài học mà khu vực Đông Nam Á không nên coi nhẹ.

Cũng trong chiều 23/10 đã diễn ra phiên đặc biệt với tiêu đề “Thế hệ trẻ và an ninh biển” với các học giả trẻ toàn cầu tham dự chương trình Lãnh đạo trẻ thuộc Hội thảo quốc tế Biển Đông. Mục tiêu của chương trình nhằm giúp xây dựng và bồi dưỡng một thế hệ trẻ học giả quốc tế có thể đóng góp tích cực cho hoà bình, ổn định và hợp tác khu vực trong tương lai.

Trong ngày làm việc thứ hai, 24/10, Hội thảo khoa học quốc tế về Biển Đông lần thứ 16 sẽ có 1 phiên dẫn đề của Thẩm phán Toà án Luật biển quốc tế và Lãnh đạo Bộ Quốc phòng Canada, và 4 phiên thảo luận chính.