Câu chuyện giáo dục - mở đầu cuộc Trò chuyện triết họcdang dở và... bất tận, nay được hân hạnh tái ngộ bạn đọc - sẽ thử làm công việc ấy một cách thật khái quát, góp phần vào nỗ lực suy nghĩ và thảo luận chung về vấn đề giáo dục đầy bức xúc.

Những học sinh lớp 1 năm học 2013 - 2014 tại lễ khai giảng. Ảnh: Văn Chung

KHẢ THỂ CỦA MỘT “QUYỀN TỰ NHIÊN”

Trước khi đi tìm “ngọn nguồn lạch sông” của vấn đề giáo dục về cả hai phương diện: phương diện lịch sử (các chủ thuyết hay các triết học giáo dục tiêu biểu) và phương diện hệ thống (các khái niệm “nền tảng” của giáo dục), hãy thử đặt giáo dục vào đúng “cương vị” của nó : như môt nhân quyền cơ bản.

Điều 26 của Tuyên Ngôn Phổ Quát về Nhân quyền của Liên Hợp Quốc ngày 10.12.1948 đã trịnh trọng khẳng định:

“1. Mọi người đều có quyền được hưởng giáo dục. Giáo dục phải miễn phí, ít nhất là ở bậc tiểu học và trung học cơ sở. Giáo dục tiểu học phải là bắt buộc, Giáo dục kỹ thuật và dạy nghề phải đến được với mọi người, và giáo dục đại học hay cao hơn phải theo nguyên tắc công bằng cho bất cứ ai có khả năng.

2. Giáo dục nhằm giúp con người phát triển đầy đủ về nhân cách và thúc đẩy sự tôn trọng các nhân quyền và các tự do cơ bản của con người. Giáo dục cũng phải nhằm tăng cường sự hiểu biết, lòng khoan dung và tình hữu nghị giữa tất cả các dân tộc, các nhóm chủng tộc hay tôn giáo, cũng như phải nhằm đẩy mạnh các hoạt động của Liên Hợp Quốc về duy trì hòa bình.

3. Cha mẹ có quyền ưu tiên lưa chọn các hình thức giáo dục cho con cái họ.”

Cùng với quyền được hưởng giáo dục vừa nói, các quyền về lao động, nghỉ ngơi, giải trí, an toàn và an sinh xã hội cũng được lần lượt nêu đầy đủ từ các Điều 22 đến 26. Vài nhận xét:

- Nhiều quyền xã hội được nêu trong các điều trên (chẳng hạn quyền lao động, nghỉ ngơi, giải trí, an sinh…) là rất quan trọng, cần được bảo vệ. Nhưng, liệu chúng có quyền yêu sách là thuộc cương vị những nhân quyền phổ quát? Thắc mắc ấy chính đáng, bởi chúng phụ thuộc vào các điều kiện xã hội nhất định, không “phổ quát” (chẳng hạn, quyền lao động, và cùng với nó, là quyền nghỉ ngơi, giải trí, an sinh.., chỉ có ý nghĩa trong xã hội có lao động làm thuê v.v..). Chúng quan trọng, nhưng không… tuyệt đối, không phải do “tư nhiên ban cho”, trái lại thuộc về pháp luật thực định. Thực tiễn chính trị đã nhận ra điều ấy, và không phải ngẫu nhiên khi chúng được gọi là “quyền”, thay vì “nhân quyền” khi được đưa vào các “Công ước quốc tế“ về các quyền kinh tế, xã hội và văn hóa của Liên Hợp Quốc ngày 19.12.1966.

- Ngoại lệ ở đây chính là quyền được hưởng giáo dục như một nhân quyền cơ bản đích thực! Biện minh cho điều này thật không dễ dàng và vượt ra khỏi khuôn khổ câu chuyện của chúng ta, vì phải chứng minh được hai điểm rất khó: quả có nhân quyền tự nhiên cơ bàn, và giáo dục là một trong những quyền ấy!

HÀI HÒA CÁC MỤC ĐÍCH: HẠT NHÂN CỦA GIÁO DỤC

Bảo quyền tự nhiên là dựa vào “ý Trời” sẽ khó thuyết phục với người không có tín ngưỡng. Bảo nó là “sự kiện hiển nhiên” không cần và không thể chứng minh (như quan niệm nổi tiếng của Kant về “mênh lệnh nhất quyết”: khác với châm ngôn chủ quan, mệnh lệnh nhất quyết về luân lý là khách quan: “Hãy hành động sao cho châm ngôn chủ quan của bạn lúc nào cũng có thể trở thành một quy luật phổ quát” ) thì có vẻ chưa đủ vì chưa cho thấy sự tất yếu tại sao tôi phải tuân thủ nó. Khó thật, nhưng ít ra phải thừa nhận sự tất yếu rằng tự do của ta không phải vô giới hạn: thứ nhất là tất yếu tự nhiên vì tôi không thể tàng hình đến thăm bạn được, và thứ hai là tất yếu lôgíc khi không thể vừa muốn ăn vừa muốn giữ lại miếng bánh ngọt! Nghĩa là, ta tất yếu phải... muốn một số điều nhất định thôi, bởi hai sự tất yếu trên đây không cho ta có lựa chọn khác. Trong số các điều... “muốn” ấy, có các quyền cơ bản. Tại sao?

Thưa, vì ai ai cũng muốn đạt được những mục đích của mình. Mục đích khác với mong ước, vì mục đích, về nguyên tắc, không thể bất khả thi. Nó đòi hỏi phải tìm ra và sử dụng những phương tiện thích hợp, kể cả và nhất là để loại bỏ những trở ngại (muốn vào nhà, phải mở cửa!). Ta không thể đồng thời theo đuổi những mục đích trái ngược nhau đã đành, mà cũng không thể biết hết mục đích của những người khác. Cách duy nhất để tránh xung đột là phải có những quy tắc chung đảm bảo sự hài hòa phổ quát về các mục đích, khiến ta có thể nêu thành công thức: ai ai cũng muốn có sự hài hòa về mục đích theo những quy tắc chung. Từ đó mới có Ý niệm về (pháp) quyền, về (pháp) quyền khách quan và (pháp) quyền chủ quan.

Muốn chứng minh một quyền là nhân quyền cơ bản, ta phải chứng minh rằng thiếu nó sẽ không thể có sự hài hòa phổ quát về mục đích (đó là lý do một số quyền kinh tế, xã hội không hoàn toàn là những quyền cơ bản). Sự hài hòa ấy cũng không thể đạt được bằng cưỡng bách, nếu không muốn chỉ có sự hài hòa giả tạo, bề ngoài.

Vậy, chỉ có giáo dục mới góp phần thực hiện được sự hài hòa đích thực, qua hai bước khai minh: - dù có ý thức hay không, con người mặc nhiên muốn có sự hài hòa về mục đích (với mình và với người khác); - thấy rằng bạo lực, kỳ cùng, không thể mang lại sự hài hòa đích thực và lâu bền.

Từ đó, có thể phát biểu mục tiêu cơ bản của giáo dục theo tinh thần của Tuyên Ngôn, nhất là khoản 2, điều 26 với tư cách một nhân quyền cơ bản như sau:

Mọi người đều có quyền được hưởng giáo dục để giúp họ có thể thấu hiểu ý niệm về (pháp) quyền và nhận ra rằng bạo lực không phải là phương tiện thích hợp để đạt được những mục đích của mình.

Triết học phát triển những phương pháp để đặt cơ sở hoàn toàn thuần lý cho các chuẩn mực đạo đức và pháp quyền, vì thế, đã và sẽ luôn có mặt trong mọi nghị luận về giáo dục.

(Theo Bùi Văn Nam Sơn/ Người Đô Thị)

Trái với nhận xét của mọi người, Trương Ngọc Ánh là người tham vọng trong công việc, luôn tiến về phía trước. Nữ diễn viên khẳng định chỉ đóng phim vài năm nữa, sau đó, dành thời gian cho gia đình.

Tôi đóng phim do mình sản xuất để kiểm soát mọi thứ

- Nghề diễn luôn có sự đào thải khắc nghiệt. Với người theo đuổi con đường làm phim hành động, ở tuổi U40, chị có những áp lực gì và đối mặt với nó ra sao?

- Dương Tử Quỳnh ở tuổi 56 vẫn đóng phim hành động. Vì vậy, tôi nghĩ tuổi tác không quan trọng bằng nhiệt huyết, đam mê, diễn xuất. Nhiều phụ nữ 50 tuổi mà tập luyện tốt, có khi khỏe hơn các cô 20 tuổi đấy. Trẻ mà không có nhiệt huyết, vào phim trường, đánh không ra đánh, diễn không ra diễn, làm sao có kết quả tốt. Khán giả bây giờ rất tinh, diễn viên nếu không hóa thân thật sự vào vai diễn thì lên màn hình sẽ thấy rõ.

Diễn viên Trương Ngọc Ánh.

Để có sức khỏe tốt, tôi phải thực hiện chế độ luyện tập và ăn uống khắt khe do huấn luyện viên hướng dẫn. Theo đuổi con đường làm phim hành động nghĩa là tôi biết bản thân thế nào, khả năng ra sao. Nếu tôi chỉ nghe vài câu chê là sợ, nhụt ý chí thì không làm được gì.

- Thời gian qua, chị chỉ đóng phim do mình sản xuất hoặc hùn vốn đầu tư, lý do là gì?

- Nhiều người nghĩ tôi làm điều đó để chứng tỏ vị trí của mình. Đến giờ phút này tên tuổi của tôi không cần làm điều đó. Tôi đầu tư nhiều phim nhưng vẫn để cho các bạn trẻ thể hiện.

Các ngôi sao quốc tế, ai cũng muốn đóng phim do mình sản xuất vì được kiểm soát mọi thứ theo cách của mình. Phim có thể thắng hoặc thua nhưng quan trọng nhất là làm điều mình muốn mà không ai điều khiển được. Tôi đã làm thì không ai ngăn cấm được, càng không vì ý kiến bên ngoài mà thay đổi.

- Người ta vẫn nói "mạnh vì gạo, bạo vì tiền", chị có sự tự tin lớn như thế vì là sở hữu nguồn lực kinh tế vững mạnh?

- Không, tôi chỉ tự tin vì đang có nhiều dự án tốt. Khi tôi đã chọn dự án đó nghĩa là đường đi, kế hoạch đã đặt ra thì quyết tâm tới đích. Tôi chưa bao giờ tung hê mình có nhiều tiền. Tôi biết khả năng của mình ở đâu, có thể làm được gì và có tác phẩm tốt nên tự tin. Không ai ngăn cản được tôi nghĩa là bản thân không dễ chuyển hướng khi nghe những nhận xét trái chiều.

Anh ấy là người từng trải, luôn hiểu tôi muốn gì

- Tình yêu điện ảnh ngày càng lớn, vậy tình yêu mà chị từng chia sẻ với một doanh nhân thành đạt hiện tại thế nào?

- Tôi đang hạnh phúc và hài lòng với những gì mình có. Tôi và bạn trai đã quen nhau hai năm nhưng anh ấy lại không thích xuất hiện trên báo. Bản thân tôi mỗi lần lên báo thì chuyện tình cảm sẽ bị ảnh hưởng nên muốn giữ kín cho riêng mình. Tôi nghĩ, sẽ đóng phim vài năm nữa, sau đó làm vai trò sản xuất. Thời gian còn lại, tôi dành nhiều cho gia đình.

- Người đàn ông ở bên cạnh người bản lĩnh như chị, cần có những ưu điểm gì?

- Chuyện tình cảm khó nói trước và không tuân theo bất cứ quy luật nào. Có những người đến với mình, tưởng là được nhưng thật ra lại không phù hợp.

Người bạn trai hiện tại cho tôi sự hỗ trợ về tinh thần rất lớn. Anh ấy không làm trong nghệ thuật nhưng thông cảm cho đam mê với điện ảnh của tôi. Anh thường đưa ra những lời khuyên, thậm chí nhắc nhở đúng đắn.

Người phụ nữ nào cũng có đam mê, khao khát thực hiện đam mê của mình. Tuy nhiên, phụ nữ cũng muốn có điểm tựa, là một người đàn ông. Khi đã có người đàn ông, phụ nữ không thể cứ khát khao sự nghiệp, tiến lên phía trước, mà nên lùi lại một chút. Lúc nào, phụ nữ cũng tiến lên thì về già chỉ có thể sống một mình thôi.

- Phụ nữ giỏi thường khó tìm được một người chia sẻ. Từ bao giờ chị nhận ra người này sẽ gắn bó với mình lâu dài?

- Anh ấy trước tiên là người bản lĩnh, ít nhất phải bản lĩnh hơn tôi. Anh cũng là người thành công trong lĩnh vực của mình. Quan trọng hơn, tôi thấy anh là người từng trải, hiểu đối phương muốn gì. Tôi là người có chút ít thành công trong xã hội, có sự nghiệp, không thiếu kinh tế. Vì vậy, hai người đến với nhau thì phải hiểu nhau.

Điều tôi nể nhất ở anh là cách sống, sự gắn kết với gia đình, người thân, bạn bè. Cách đối nhân xử thế của mỗi người quan trọng lắm, chứ không phải cứ có sự nghiệp, tiền bạc là có tất cả.

- Chị đã thay đổi mình thế nào khi gắn bó với vị doanh nhân này?

- Trước đây, tôi là người dễ tự ái. Tôi sẽ chọn cách bỏ đi và không nhìn lại sau các cuộc xung đột với người yêu. Từ khi quen anh, tôi nghĩ mình cần phải thay đổi. Thay đổi để giữ tình cảm tốt đẹp hơn, lắng nghe nhau, để thấu hiểu hơn.

Trong mối quan hệ thì việc “biết người biết ta”, lắng nghe nhau sẽ giúp vun đắp tình cảm. Tôi nghĩ, cãi nhau, giận nhau không nên giữ lâu trong lòng. Điều này, sẽ ảnh hưởng xấu đến tình cảm, tinh thần mỗi người.

Trương Ngọc Ánh: 'Bạn trai thành công, bản lĩnh và khiến tôi nể'

Nếu có gì trong lòng, tôi chọn cách nói ra cho anh ấy hiểu. Trước đây, tôi ít nói, nghĩ rằng mình nói một thì người ta phải hiểu 10. Nhưng, làm sao như thế được khi trong cuộc sống ai cũng có việc phải lo, phải giải quyết.

- Nhìn lại chặng đường tình cảm trước đây, khá lận đận của mình, chị thường nghĩ gì?

- Tôi là người lạc quan, nếu ai đó đến với mình nhưng không hợp, phải chia tay, thì tôi cho đó là số phận. Nhiều người chia tay nhiều, sẽ bị mất tự tin ở đàn ông, tình yêu. Nói như thế không phải là tôi không biết buồn.

Tôi nhạy cảm, sống tình cảm nên không tránh khỏi cảm giác đau buồn, khóc lóc khi chia tay, nhưng không cho phép chuyện đó xảy ra quá lâu, ảnh hưởng đến những việc khác. Cách giải tỏa của tôi đơn giản là đi tập thể dục, chăm sóc da, cơ thể. 

Phụ nữ phải xinh đẹp nhưng cũng cần lạc quan. Không ai thích gần một người suy nghĩ tiêu cực.

- Những tin đồn chị cặp kè đàn em trong giới, có làm chị khó xử trong mối quan hệ này?

- Tôi bị đồn nhiều lần rồi. Làm nghề này sao tránh khỏi tin đồn. Nếu ai cũng sợ tin đồn chắc không dám yêu người nổi tiếng. Khi đến và sống với tôi, người ta tự hiểu và có nhận định riêng, tôi không cần giải thích.

- Sau đám cưới rình rang với người cũ Trần Bảo Sơn. Chị còn tin vào chuyện kết hôn?

- Chuyện cưới xin với tôi không quan trọng bằng việc sống với nhau có hạnh phúc không. Tổ chức rình rang rồi lại tan đàn xẻ nghé thì ích gì. Vậy nên, chúng tôi sống và tận hưởng từng ngày bên nhau.

(Theo Zing)

Trương Ngọc Ánh diện đồ Giáng sinh với con gái 10 tuổi

Trương Ngọc Ánh thực hiện bộ hình kỷ niệm cùng con gái Bảo Tiên trong không khí Giáng sinh.